Het leek na de verkiezingen een uitgemaakte zaak. Mark Rutte kon zich gaan opmaken voor zijn vierde ambtstermijn als premier. De vraag was alleen nog met welke partijen hij dit keer een coalitie zou vormen. Maar sinds gisteren ziet alles er anders uit. Aldus het Parool.

Of dat vierde kabinet-Rutte er nog komt, is ineens onzeker. Het onderling wantrouwen is zó groot, dat sommige lijsttrekkers op het Binnenhof vinden dat het aanblijven van Rutte als VVD-leider de vorming van een nieuw kabinet in de weg staat.

En dat is nogal wat, iets meer dan twee weken na de stembusgang waarbij Rutte bijna 2 miljoen stemmen kreeg en zijn partij met afstand de grootste maakte. En dat midden in een slepende coronapandemie die maar niet voorbijgaat. Reden waarom veel partijen vonden dat er haast moest worden gemaakt met de vorming van een nieuw kabinet.

Dat laatste kan na gisteren sowieso niet meer. De formatie moet van voren af aan beginnen. En dan zijn er eerst nog heel veel therapeutische sessies nodig om de partijen weer met elkaar aan de onderhandelingstafel te krijgen.

Omtzigt-gate

Veel partijen vinden nog steeds dat deze gezondheidscrisis er niet ook nog een politieke crisis bij kan hebben. Maar het aanzien van de hele politiek staat door ‘Omtzigt-gate’ ter discussie. Zomaar doorgaan, daarvan is na gisteren hoe dan ook geen sprake meer. Want dat aanzien is verder aangetast nadat het verslag werd vrijgegeven van het vertrouwelijke gesprek dat Rutte had met de verkenners in de formatie. En daar stonden Ruttes woorden, zwart op wit: ‘Je moet wat met Omtzigt, minister maken.’

Daar was dus de bron van het zinnetje in het uitgelekte formatiedocument dat een week eerder heel Den Haag in brand zette. ‘Positie Omtzigt, functie elders’, dat riekte ernaar alsof in de formatie werd gesproken over het wegwerken van een kritische volksvertegenwoordiger. Alle betrokkenen ontkenden keihard te weten waar dat over ging. Ook Rutte. “Wij hebben het in onze gesprekken niet gehad over Pieter Omtzigt,” zei hij letterlijk.

‘Niet gelogen’

Dat bleek dus niet waar, moest hij nu bekennen. “Maar ik heb niet gelogen,” hield hij zijn collega-lijsttrekkers voor. Hij was vergeten dat de persoon Omtzigt wel degelijk voorbij was gekomen in de gesprekken. Zelf kwam hij er ook pas die ochtend achter dat hij het tóch over Omtzigt had gehad. “Ik was niet bezig Omtzigt naar een of andere plek te werken. Dat doet de VVD niet. Nooit. Nooit Nooit.”

Integriteit

Wat er wel was gebeurd? Vlak na de verkiezingen had hij CDA-leider Wopke Hoekstra gesproken. Rutte wilde hem laten weten dat hij het CDA dolgraag in zijn nieuwe kabinet wilde. “Hoekstra had al eens in het openbaar gezegd dat Omtzigt misschien minister kon worden. Ik heb hem toen gezegd dat dit wat ons betreft oké is. Dat heb ik later in het gesprek met de verkenners herhaald.”

Voor de buitenwacht oogt dit misschien onschuldig. Maar in Den Haag is het dat niet. Juist deze verkiezingscampagne was integriteit van het bestuur een belangrijk thema. Na de toeslagenaffaire is geconcludeerd dat de politieke cultuur anders moet. Niet langer fouten proberen toe te dekken, maar eerder toegeven als iets fout gaat.

En integriteit en Rutte, dat wringt al langer in de ogen van veel niet-VVD’ers. In de tien jaar dat Rutte premier is, overleefde hij alle kritiek wel, maar bleef er een zweem van listig optreden hangen. Geheugenverlies, verbroken beloftes, achtergehouden informatie, pas na lang aandringen van de Kamer of journalisten teruggevonden documenten of bonnetjes. En nu dus weer dit.

Betonrot in Den Haag

En uitgerekend zijn D66-compaan Sigrid Kaag had campagne gevoerd op ‘nieuw leiderschap’ en een nieuwe wind door Den Haag. Zij kan hier niet makkelijk overheen stappen. Ze heeft de paasdagen nog wel nodig om te reflecteren op hoe het verder moet, zei ze.

En ook de positie van CDA-leider Hoekstra maakt dat deze affaire niet zomaar voorbij is. Het is zíjn nummer 2 Omtzigt waarover gesproken wordt. Uitgerekend de man die de aanzet gaf tot de discussie over de betonrot in Den Haag. Bovendien een Kamerlid dat, als hij zelf een partij begint, zomaar 23 zetels kan winnen, aldus peiler Maurice de Hond. En iemand van wie iedereen weet dat hij lang niet altijd met Hoekstra op één lijn zit. Om zijn partij bij elkaar te houden, kan Hoekstra niet anders dan nog meer afstand nemen van Rutte en eventuele kabinetsdeelname dan hij al deed.

Wantrouwen

Het wantrouwen tussen partijen was al groot. Dat is sinds gisteren alleen maar groter geworden. De kwalificaties die lijsttrekkers van veel partijen aan ‘leugenaar’ Rutte gaven, laten weinig aan de verbeelding over. De kans dat zij nog met Rutte in een coalitie gaan zitten lijkt verdampt. Ook omdat veel partijen gisteren de kans schoon zagen om af te rekenen met de Rutte-hegemonie die nu al vier verkiezingen op rij duurt.

Er is in één dag heel veel kapot gegaan in Den Haag. Bij het vallen van de nacht gisteren was Rutte nog VVD-leider én demissionair premier. Maar een geruisloze weg naar een volgend kabinet kan de VVD hoe dan ook vergeten.